عید نوروز تعطیلاتی است که به مناسبت سال نو ایرانی و اولین روز بهار جشن می گیرند. این جشنواره ۱۳ روز است و بیش از ۳۰۰۰ سال پیش آغاز شد. این عید نمادی از نو شدن، تازگی و هماهنگی با طبیعت است. این رویداد کهن ایرانی توسط یونسکو نیز به رسمیت شناخته شده است. همچنین سازمان ملل متحد ۲۱ مارس را به عنوان روز جهانی نوروز تعیین کرده است. عید نوروز را علاوه بر ایران، در کشور های مختلفی در آسیا، قفقاز و حتی برخی مناطق اروپا و خاورمیانه نیز جشن می گیرند. در این مقاله، به بررسی تاریخچه نوروز، اهمیت آن در دوران‌های مختلف و تأثیر آن بر دیگر فرهنگ ها می پردازیم.
عید نوروز در ایران باستان
نوروز درواقع از دو واژه ی فارسی «نور» به معنای روشنایی و «روز» به معنای خود روز یا روز نو گرفته شده است. این جشن که آن را به عنوان آغاز سال نو در تقویم ایرانی می شناسند، ریشه در دوران هخامنشیان (حدود ۲۵۰۰ سال پیش) دارد. بر اساس منابع تاریخی، از جمله نوشته های هرودوت تاریخ نگار یونانی، جشن نوروز در دوران هخامنشیان روزی بود برای جشن گرفتنِ آغاز بهار و تجدید حیات طبیعت که با ساز و رقص و شادی برگزار می شد.
بر اساس کتیبه های هخامنشی مانند کتیبه داریوش در بیستون، نوروز در این دوره علاوه بر یک جشن ملی، جنبه های مذهبی نیز داشته است. در این زمان، جشن نوروز در بارگاه شاهان هخامنشی با آداب خاصی برگزار می‌شد و نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و زندگی بر مرگ بود.
نوروز در دوران ساسانیان
در زمان ساسانیان عید نوروز تا ۶ روز متوالی ادامه داشت. در روز اول مردم صبح بسیار زود بیدار می شدند به کنار نهرها و قنات ها می رفتند و شست و شو می‌کردند. روی هم آب می پاشیدند با شیرینی کامشان را شیرین می کردند. صبح پیش از آن که کلامی ادا کنند شکر می خوردند یا سه مرتبه عسل می لیسیدند. سپس برای حفظ بدنشان از ناخوشی ها و بدبختی ها به تن خود و فرزندانشان روغن می مالیدند و با سوزاندنِ سه قطعه موم، حمام دود می گرفتند. در آن زمان نوروز را نوگ روز می نامیدند. هر پادشاهی در این روز فرخنده سعی می کرد رعیت های ممالکشان را به نحوی شاد کنند. در این روز کسانی که کار می‌کردند، دست از کار می کشیدند و به استراحت و شادمانی می‌پرداختند.
عید نوروز در دوران اسلامی و گسترش آن
پس از ورود اسلام به ایران و سایر مناطق تحت تأثیر فرهنگ اسلامی، عید نوروز همچنان جایگاه خود را حفظ کرد. البته در برخی منابع اولیه اسلامی به این جشن باستانی به چشم یک مراسم غیر اسلامی نگاه می‌شد و آن را نمی پذیرفتند. با این حال، در طول زمان، بسیاری از جوامع اسلامی نوروز را به‌عنوان یک جشن ملی پذیرفتند. بر اساس نوشته های ابن خلدون و بلاذری، تاریخ نگاران مسلمان، عید نوروز را به عنوان یک جشن مهم در بسیاری از کشورهای اسلامی، از جمله ایران، افغانستان، پاکستان، آسیای مرکزی و قفقاز جشن می گیرند. در آن دوران، نوروز علاوه بر جنبه های فرهنگی، به‌عنوان یک فرصت برای تجدید دیدار با خانواده و دوستان، به ویژه در مناطق مختلف از جمله امپراتوری های عثمانی و مغول‌ها، مطرح بود. این رسم همچنان پایدار است.
عید نوروز در دنیای امروز
عید نوروز در قرن بیست و یکم به یکی از جشن های جهانی تبدیل شده است. در سال ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد ۲۱ مارس را به‌عنوان روز جهانی نوروز ثبت کرد و از آن زمان این جشن در بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه در آسیای میانه، قفقاز، و خاورمیانه، به‌عنوان یک جشن رسمی برگزار می‌شود. نوروز را نه تنها در ایران و کشورهای همسایه، بلکه در کشورهای دیگری نظیر هند، ترکیه، عراق و برخی مناطق دیگر نیز جشن می گیرند. به ویژه در کشورهایی که جمعیت های ترک زبان، فارسی زبان و کرد زبان در آن ها زندگی می‌کنند، نوروز به عنوان یک نماد فرهنگی و ملی شناخته می شود.
آداب و رسوم نوروز
آداب و رسوم نوروز در هر منطقه با توجه به فرهنگ و تاریخ محلی ممکن است متفاوت باشد. یکی از معروف ترین رسوم عید نوروز، سفره هفت سین است. سفره ای که در آن هفت شیء مختلف که هرکدام نمادی از یک ارزش یا ویژگی مثبت در زندگی هستند، قرار می‌گیرد. این اجزاء شامل سیب، سیر، سرکه، سنجد، سبزه، سماق و سمنو هستند. از دیگر آداب این جشن خانه تکانی (تمیز کردن خانه‌ها قبل از نوروز)، دید و بازدید از اقوام، و پخت غذاهای خاص نظیر سبزی پلو با ماهی است. در برخی مناطق، آتش‌افروزی نیز جزو مراسم نوروزی است که نمادی از روشنایی و زندگی است.
کلام پایانی
در نهایت نوروز یکی از مهم ترین و کهن ترین جشن های جهان است که تاریخچه ای غنی و باستانی دارد. این جشن با ریشه های عمیق در ایران باستان، همچنان در بسیاری از کشورها جشن گرفته می‌شود. همچنین به‌عنوان نماد تجدید حیات طبیعت و پیوند انسان با محیط زیست شناخته می شود. نوروز نه تنها یک جشن بهاری است، بلکه فرصتی برای تجدید روابط خانوادگی، دوستانه و اجتماعی است که همچنان در دنیای امروز ادامه دارد. این تعطیلات فرصت خوبی برای سفر و تفریح و استراحت مردم بعد از یک سال شلوغ و پر از دوندگی به شمار می آید.